ФАЗИЛАТҲОИ ВАТАНДӮСТӢ ВА МАРДУМДӮСТИИ РОҲБАР

(Дар ҳошияи Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомали Раҳмон аз 23.12.2022)

Сарварӣ мушкил!- Киҳо бояд сарвар шаванд?

Ҷонфидоёне, ки аввал ибрати лашкар шаванд.

Зӯри ақл аз зури бозӯ бартарӣ дорад мудом,

Нангҳо бояд, ки ҷавшан, ақлҳо ханҷар шаванд.

(М. Ғоиб)

Фазилат (итал. virtú, лотинии virtus) нишонаи идеали гуманистии шахсият буд. Шахсе, ки онро дошт, uomo virtuoso номида шуд. Аммо ин мафҳуме, ки ба забони тоҷикӣ чун “фазилат, шуҷоат” тарҷима карда мешуд, боз ҳам васеътар аст: он як қатор меъёру идеяҳои ахлоқиро дар бар мегирифт.

Самаранокии идораи давлат бе ҳисси баланди масъулиятшиносӣ, тафаккур, ҷустуҷӯи пайвастаи эҳсосоти мардумдӯстӣ, ватандӯстӣ, роҳу усул ва воситаҳои муассири таълиму тарбияи ватандӯстӣ ғайриимкон аст. Зеро ватандӯстии роҳбар кори эҷодӣ, аз ҷиҳати эҳсос серталаб буда, эътиқоди амиқи шахсӣ, ватандӯстӣ, фидокорӣ, иродаю ҷасорат, муҳаббат ба касб, рафтори баланди ахлоқӣ ва маданиятро талаб мекунад.

Амали мақсадноки инсон, аслан, роҳи ҳалли мушкилот аст; таносуби мақсад бо шароит масъалаеро муайян мекунад, ки бояд тавассути амал ҳал шавад; раванди фаъолияти инсон пеш аз ҳама бо мантиқи объективии вазифаҳое, ки дар ҳалли онҳо шахс иштирок мекунад ва сохтори он бо таносуби вазифаҳо вобаста аст. Ягонагии фаъолият, пеш аз ҳама, бо мавҷудияти вазифаҳои калоне ба вуҷуд меояд, ки як қатор вазифаҳои хурдтар ва мушаххасро тобеъ мекунанд, ки ба онҳо ҳамчун пайванд дохил мешаванд. Ин суханон ба фаъолият ва Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон комилан алоқаманданд.

Ватандӯстӣ рамзи муҳимтарин арзишҳои тағйирнопазири хоси тамоми соҳаҳои ҷомеа ва давлати Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки муҳимтарин дастоварди маънавии Сарвари давлат аст. Ватандӯстӣ дар мавқеи фаъоли шахсияти роҳбар, омодагии ӯ барои худшиносӣ ба номи Ватан, тарбияи шаҳрвандони ояндаи фаъолу бошуури кишвар зуҳур меёбад. Дар ин замина инсондӯстӣ, ватандӯстӣ ва мардумдӯстии Пешвои муаззами миллат таҷассумгари таърих, фарҳанг, дастовардҳо ва арзишҳои халқи тоҷик аст.

Арзишмандтарин дастоварди мамлакат натиҷаи меҳнати фидокорани Пешвои миллат аст, ки подоши он муҳаббати беандозаи мардуми тоҷик ва тоҷиктаборони тамоми дунё мебошад. Маҳз фазилати инсондӯстии Эмомалӣ Раҳмон буд, ки ҳазорон нафар ҳамватанони мо аз вартаи парокандагӣ халос шуданд.

Пешвои миллат ғояҳои инсондӯстӣ, ватандӯстӣ ва мардумдӯстиро дарк намуда, моҳияти меҳру муҳаббатро нисбат ба Ватан, фидокорӣ баҳри ободии он, ғамхорӣ нисбати имрӯзу фардои он, оштинопазир будан нисбат ба душманони Ватанро дарк намуда, ҳамеша дар талоши ташаккули эҳсосоти ватандӯстӣ аст. Пешвои миллат ҳамеша таъкид аз он доранд, ки ҷомеаи муосири тоҷик воқеан зарурати ҳалли масъалаҳои тарбияи ҷавонони ҷумҳурӣ, бахусус масъалаҳои марбут ба татбиқи чунин ҳадафҳои мушаххаси тарбия, аз қабили ташаккули инсондӯстӣ, ватандӯстӣ ва мардумдӯстӣ, ки ҷузъи муҳимми он худшиносии ватандӯстӣ, ахлок ва шаҳрванд аст, дорад. Зеро маҳз ҷавонон-насли оянда сарнавиштсози ватананд. Пешвои миллат насли арбобони ҷамъиятӣ ва мутафаккирони тоҷикро дар ғояи ватандӯстӣ, ибтидои ахлоқӣ ва ташкилотчигии ҳаёти мардуми тоҷикро дида, онро ҳамчун ғояи ваҳдати миллии халқ, ризоияти онҳо, ҳифзи ваҳдатро ҳамчун намуна ба ҷавонон меоварад, чунки сарзамини зодгоҳи тоҷикон ва сарвати гаронбаҳо, ғояи озодӣ ва баробарҳуқуқии мардум, ғояи қарзи маънавии ҳар як тоҷики солимфикр дар назди ҷомеа, андешаи масъулият дар сарнавишти Ватан ба души насли оянда хоҳад монд.

Соҳибихтиёрии давлатӣ аз ҷониби Пешвои миллат вазифаи тарбияи ватандӯстии насли наврас ва ҷавононро барои ҷомеаи нав ба миён гузоштааст. Аз мақсади умумии тарбияи ватандӯстии ҷавонон вазифаҳое ба миён меоянд, ки иҷрои онҳо ба хеле баланд шудани сатҳи фаъолияти ҷамъиятӣ, ватандӯстӣ ва омодагӣ ба хизмати шоиста ба Ватан мусоидат мекунад. Чунончи дар Паёми хеш ишора доштанд, патриот-ватандӯст будан лозим, Ватанро сидқан дӯст бояд дошт.  Паёми сарвари давлат ташаккули ватандӯстӣ ва мардумдӯстӣ, худшиносии миллии муносибати арзишӣ ба шахсият, ҷомеа, давлат, ба ғояву арзишҳои эҳё ва рушди онҳоро тақозо мекунад:

— шиносонидани насли наврас ва ҷавонон бо низоми арзишҳои иҷтимоӣ-фарҳангӣ, ки асолати таъриху фарҳанги Ватан ва халқи тоҷикро инъикос мекунанд. Ташаккули эҳтиёҷоти баланди маънавию ахлоқӣ, фарҳангию арзишмандӣ, эҳсосоти ғоявию ватандӯстӣ ва рушди минбаъдаи онҳо;

— тарбияи эҳтиром ба қонунҳо, тартиботи ҷамъиятӣ, меъёрҳои ҳаёти коллективӣ, ташаккули масъулияти иҷтимоии ҷавонон ҳамчун муҳимтарин хислати шаҳрвандӣ, ки дар ғамхорӣ дар бораи беҳбудии кишвари худ, таҳкиму амнияти он, тарбияи кадрӣ зоҳир мегардад;

— тарбияи муносибати мусбат ба манфиати ҷомеа, давлат ва аҳолӣ;

— ташаккул ва инкишофи талаботи ҳаёти маънавӣ ба тарзи ахлоқӣ-ватандӯстӣ.

Дар тӯли таърихи башарият, аз ҷумла халқи тоҷик масъалаи ватандӯстӣ, муносибат ба Ватан, мавриди таваҷҷуҳи доимии мутафаккирон, ходимони ҷамъиятӣ, олимону омӯзгорон қарор дошт. Неруи маънавии идеяи ватандӯстӣ дар маъхазҳои хаттӣ ва шифоҳии халқи тоҷик ва дигар халқҳои ҷаҳон инъикос ёфтааст. Ватандӯстӣ на сифати ирсӣ, балки сифати иҷтимоии инсон аст. Ин яке аз эҳсосоти амиқи инсонист, ки пояи маънавии рушди ҷомеа ва давлат, пояи тавоноии кишвар ва гарави рақобатпазирии он дар ҷаҳони глобалӣ ва муосир мебошад.

Пешвои миллат патриотизмро ҳамчун арзиши умумии инсонӣ дониста, тарбияи насли наврас дар ин руҳия, ҳифзи истиқлоли давлатӣ ва якпорчагии сарзамин, бархурдорӣ аз фарҳангро ҳамчун идомаи мантиқии хирадмандию номбардории миллати кӯҳанбунёд ва талаботи имрӯзаи ҷомеа мешуморанд.

Ватандӯстии ҳақиқӣ худ инсондӯстӣ буда, ҳамчун падидаи ахлоқии “сифат” муайян карда шудааст, ки зарурати софдилона хизмат кардан ба Ватану халқи худ, зуҳуроти меҳру садоқат ба онҳо, огоҳӣ аз ҳунар ва ҳунарро дар бар мегирад. Бузургӣ ва шуҳрати соҳибихтиёрии давлатӣ, алоқаи маънавӣ бо он, майлу хоҳиши дар миқёси ҷаҳонӣ дар амал хифз намудани шаъну шарафи Ватан ва пойдор намудани қудрату истиқлоли он худ Ватандорист.

Ватандӯстии Пешвои миллат пеш аз ҳама ҳисси дилбастагӣ ба макони таваллуд ва ба воярасӣ, мактабе, ки ӯ таҳсил кардааст, эҳтиром ба забони халқи тоҷик, ғамхорӣ ба ватани хурду калони Ватан аст. Садоқат ба Ватан дар ҳимоят аз шаъну шараф, истиқлолият, озодии Ватан, ифтихор аз дастовардҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ, сиёсӣ, табиӣ, таърихӣ, илмӣ, фарҳангӣ ва варзишии кишвари худ таҷассум меёбад. Пешвои миллат ҳамеша эҳтиром ба ёдгориҳои таърихӣ ва гузаштаи таърихии Ватан, мардуми он, урфу одат ва анъанаҳояш доранд, худро масъул барои тақдири Ватану халқ дониста, инсонпарварӣ, шафқат, эҳтиром ба арзишҳои умумибашарӣ, ҷузъҳои маънавӣ, ахлоқӣ, иҷтимоию фарҳангиро сармашқи кори худ қарор додааст.

Ватандӯстӣ дар ягонагии маънавиёт, шаҳрвандӣ ва фаъолияти иҷтимоии Пешвои миллат зоҳир мешавад, зеро ғояи ватандӯстӣ пояи муттаҳидкунандаи давлатдории тоҷикон аст.

Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва таъсиси давлатҳои соҳибистиқлол дар Тоҷикистон бӯҳронҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, идеологӣ ба вуқуъ пайваст, гурӯҳҳои дохилӣ ба қудрат расиданд, ҷанги шаҳрвандӣ сар зад, дар манотиқи мухталифи Ҷумҳурии Тоҷикистон муносибатҳои дӯстона ва баъзан душманона байни аҳолӣ ба вуҷуд омаданд.

Дар шуури ҷамъиятӣ ва шахсии мардум, аз ҷумла дар шуури ватандӯстӣ дигаргуниҳо ба амал омаданд, аҳолие, ки аз итмоми ҷанги шаҳрвандӣ, ояндаи Тоҷикистон ва баргаштани гурезагон умед надоштанд, кунун бо роҳбарии Пешвои ғамхор сарҷамъ шуданд.

Баъди ҷанги шаҳрвандӣ, ба даст овардани истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ба ватан баргаштани гурезагон, ватандӯстии мардуми тоҷик дубора барқарор шуда, мазмуни тоза пайдо кард, ки ҳама натиҷаи заҳмату талошҳои Пешвои миллат буд .

Бо шарофати Пешвои миллат дар даврони соҳибистиқлолию соҳибихтиёрии Ҷумҳурии Тоҷикистон  барои халқи тоҷик, махсусан насли ҷавон, баҳри ташаккули эътиқоди инсондӯстӣ ва мардумдӯстӣ, ватандӯстӣ, ҷаҳонбинӣ, шуури ватандӯстӣ ва худшиносӣ тамоми шароит фароҳам оварда шуд.

Фазилатҳои инсондӯстӣ, ватандӯстӣ ва мардумдӯстӣ, инчунин шахсияти намунавӣ ҳамчун роҳбар-патриот, дар ҷумҳурӣ ва ҷомеаи шаҳрвандии Тоҷикистон шакли конкретӣ пайдо кард. Айни ҳол муҳимтарин хислати халки тоҷик, яъне ватандӯстӣ бо шарофати Пешвои миллат, ҳоло хусусияти умумихалқӣ пайдо кард. Дар он меҳру муҳаббат ба Ватан, ба забони модарӣ, фарҳанги миллӣ, анъана ва расму оинҳо бо меҳру садоқат, ба давлати соҳибистиқлол, ҳуқуқӣ, демократӣ, бунёди ҷомеаи шаҳрвандӣ омезиш ёфтааст. Тоҷикистон на танҳо сарзамини падарону бобоёни мо, гаҳвораи фарҳанги миллии мо, балки зодгоҳи бародарӣ, баробарӣ ва одилонатарин сохти ҷамъиятии асри 21 мебошад. Чунончи дар Паёми имсола Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд: “…дар роҳи пешрафти Ватани азизамон патриот буданамон лозим, боз ҳам сарҷамъу муттаҳид бошем, то ин ки мо ҳама якҷо кишвари азизу муқаддасамонро ба як сарзамини обод ва ҳамқадами ҷаҳони муосир табдил диҳем”.

Хусусиятҳои фарқкунандаи ватандӯстии халқи тоҷик, чунон ки зикр гардид, решаҳои таърихии ватандӯстии он, хусусияти умумимиллӣ ва созанда дорад. Паёмҳои Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба тарбияи ватандӯстӣ нигаронида шудааст: “…қарзи ватандӯстии ҳар яки мо ин аст, ки дар рафъ ва аз байн бурдани ҳар гуна гардиш дар назди падидаҳои ба мо бегона саҳми арзанда гузорем – худро аз оммавӣ, мутаассибӣ, хурофотпарастӣ ва якравӣ наҷибтар донем. , ….. ба корҳои созандагиву бунёдкорӣ ба нафъ ва пешрафти Ҷумҳурии Тоҷикистон омода бошем,  ба пайдоиш, мувофиқат накардани арзишҳои фарҳангӣ, зиёдаравӣ ва парокандагии ҷомеа, ифротгароӣ роҳ надиҳем” .

Ба ақидаи Пешвои муаззами миллат, муҳаббат ба Ватан мафҳуми тавонотарин буда, дар он ғамхорӣ ба ободии кишвар, дифоъ аз он дар майдонҳои ҷанг, эҳсоси ғурур аз дастовардҳояш ва андӯҳ аз нокомиҳояш инъикос ёфтааст.

Хушбахтона, давлат ва миллати мо дар ҳассостарин лаҳзаи таърих роҳбари худро пайдо намуд. Шахсе сарвари давлат шуд, ки бо самимияти беназири инсонӣ, руҳияи миллию ватанпарастӣ, хислатҳои ҳамидаи демократӣ ва ҳамсафонаш тавонист халқу давлатро аз гирдоби бало наҷот диҳад.

Хотираи таърихӣ дар ташаккули ҳисси ватандӯстӣ нақши муҳим дорад ва нигоҳ доштани дониши хотираи таърихӣ дар ғанӣ гардонидан ва таҳкими ҳисси ватандӯстӣ нисбат ба Ватан дар шароити имрӯза муҳим мебошад, зеро  дар замоне ки ниҳодҳои ҷамъиятию сиёсӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ тағйир ёфта истодааст, аҳолӣ ва давлатро мебояд , арзишҳои маънавии хешро аз нав дида барояд. Муҳимтарин дастоварди таърихии Эмомалӣ Раҳмон, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардид, он аст, ки вай тавонист дар кутоҳтарин муддат оташи ҷанги хонумонсӯзи дохилиро дар Тоҷикистон хомӯш созад. Шаъну шараф неъмати олии маънавии шахс, ва тамоми ҷамъият мебошад. Одами бошуур шаъну шаъну шарафи худро ҳамеша ҳифз ва баланд мебардорад. Шаъну шарафи аслии Пешвои миллат дар хидмати фидокорона ва диловарона ба хотири манфиатҳои олии ҷамъият- манфиати умумии кишвар аст. Вай дар садоқат ба меҳнат, тайёр будан ба қурбонии қувваю қобилият, ва ҳатто ҳаёт баҳри Тоҷикистон, дар шуҷоати бепоён, хоксорӣ ва ятимпарварӣ ифода ёфтааст.

Шуури ватандӯстӣ ва ғояҳои ватандӯстӣ ҷузъи муҳимми ҳар як низоми иҷтимоӣ дар давраҳои гуногуни таърихӣ, махсусан дар давраи рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Тавассути  шуури ватандӯстӣ сифатҳои иҷтимоии ватандӯстӣ ва хислатҳои шахсияти ҷавонони тоҷикро баҳо додан мумкин аст. Дар шуури ватандӯстии Пешвои миллат, вижагиҳои зеринро метавон ҷудо кард:

1) зуҳур ва муҳаббат ба Ватан;

2) муносибат ба таърихи Ватан, ёдгориҳои таърихӣ, қадрдонӣ ва эҳтиром ба корҳои ватандӯстонаи миллат ва ниёгон;

3) муносибат ба анъана ва расму оинҳои фарҳангӣ, идҳои халқи худ, забони тоҷикӣ;

4) тайёр будан ба фидокорӣ баҳри мухофизати Ватани худ, рушд ва равнақи он, сулҳу амонӣ.

Патриотизм фарогиртарин мафҳум буда, он ғамхорӣ дар бораи ободии кишвар, дифоъ аз он дар майдонҳои набард, эҳсоси ҳайрат аз дастовардҳои он ва андуҳгинӣ аз нокомиҳо, хоҳиши анҷом додани кори фоиданокро дар бар мегирад, инкишоф додани эҳтиром нисбат ба худидоракунии шахс, худро ҳамчун шаҳрванд намояндаи мамлакат, миллат, оила, коллективи мехнатӣ хисоб кардан аст.

Ҳисси меҳру муҳаббати Пешвои миллат ба Ватан ҳамеша ба донистани таърихи кишвараш асос ёфтааст, ки бидуни он фаҳмидани ҳаёти имрӯзаи иҷтимоии ҷумҳурӣ, дарк намудани нақш ва мавқеи Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон дар ҷаҳон ғайриимкон аст. Хотираи таърихӣ муроҷиати бошуурона ба гузаштаи халқи тоҷик бо ҳама пайомадҳои мусбату манфиаш аст. Маҳз хотираи таърихии халқи тоҷик такони иҷтимоию маънавии гузаштаро ба имрӯз интиқол дода, дар шуури ҷамъиятӣ, эҳсос ва муносибатҳои миллионҳо шаҳрвандони ҷумҳурӣ, идеалҳои фидокорона ва садоқат ба Ватан, ташаккули маънавиёт ва ватандӯстии онҳо, маънии ҳаёт, арзишҳоро бедор намудааст. Инсондӯстӣ, ватандӯстӣ ва мардумдӯстӣ танҳо дар ҳамон рӯҳе зиндагӣ карда метавонад ва зиндагӣ хоҳад кард, ки дар рӯи замин чизи муқаддасе ба мисли оромии халқаш вуҷуд дошта бошад.

Ҳар як насли нав маҷмуи сарватҳои моддию маънавиеро, ки пешгузаштагони худ ба вуҷуд овардаанд, истифода мебарад. Қаҳрамонӣ иҷрои амалҳои дорои аҳамияти барҷастаи ҷамъиятие мебошад, ки ба манфиатҳои ҷамъият ва давлат ҷавобгӯ буда, аз шахс тобоварӣ, омодагӣ ба фидокориро талаб мекунад. Ва ҳарчанд имрӯз иддае аз ҷавонон пурра дарк намекунанд, ки меҳру муҳаббат ба Ватан бояд бо кору амали мушаххас пуштибонӣ шавад, вале бештари онҳо худро ватандӯст медонанд, ки ин аз болоравии ҳамаҷонибаи шуури ватандӯстии ҷавонони тоҷик дарак медиҳад.

Эътиқод аз рӯи табиати худ сарвати рӯҳии ғайрифаъол шуда наметавонад. Чунончи Пешвои миллат қайд менамоянд: “Мо бояд одамеро тарбия кунем, ки қобилияти худмуайянкунӣ дорад. Тарбия кардан маънои худмуайянкуниро дорад, тарбияи офарандаи ояндаи ҳаёти нави инсон бошад, танҳо ташкили оқилонаи худомӯзии ӯ мебошад”.

Ба шарофати сулҳу ваҳдат, хираду заковати азалии миллатамон, иродаи кулли мардуми тоҷик, мо бо сарварии Пешвои миллатамон, тавонистем дар баробари эҳёи давлатдории тоҷикон, таъмини рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангии Тоҷикистон нуфузу эътибори онро дар арсаи байналмилалӣ ба сатҳи бесобиқа баланд бардорем. Дар шароити кунунии кишварамон бояд ҳар як фарди бонангу номус мисли мардони фидокоре, ки номи некашон зикр шуд, манфиати Ватан, давлат ва миллати худро аз ҳама боло гузошта, ҷиҳати рушду ободии Тоҷикистони азиз саъю талош намоянд, то наслҳои оянда бо кору номи неки имрӯзиѐн ифтихор намоянд.

Ватан дар баробари модар муқаддасоти воло буда, дар сарнавишти инсон нақши ҳалкунанда дорад. Бе Ватан, инсон бесарнавишт ва беқадр аст. Халқи тоҷик аз фазилатҳои инсондӯстӣ, ватандӯстӣ ва мардумдӯстии Пешвои худ ифтихор дорад. Пешвои миллат зимни ҳар як муроҷиат ба халқи худ ғояҳои инсондӯстиву созандагиро талқин менамояд.

Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фазилати аҷдодонамон “пиндори нек, гуфтори нек, кирдори нек” -ро сармашқи кори худ намуда, қадру манзалати Тоҷикистонро азиз мешуморад.

Ҳадафи асосии тоҷикон пеш аз ҳама таҳкими ваҳдату иттиҳоди миллати тоҷик, истиқлоли давлатӣ, баланд бардоштани ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ, ифтихори миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ, пос доштани арзишҳои милливу фарҳангӣ ва шинохти тамаддуни аҷдодиамон мебошад.

Саодат ШАРИФХОҶАЕВА,

декани факултети дипломатия ва сиёсати Академия,

номзади илмҳои педагогӣ, дотсент