ВАТАНДӮСТӢ ҲАМЧУН ОМИЛИ АСОСИИ РУШДИ ДАВЛАТДОРӢ

Вазифаи имониву муқаддаси ҳар як фарди бонангу номуси миллат – аз шаҳрванди одӣ то корманди баландпояи мақомоти давлатӣ таблиғи бедории миллӣ, зиракию ҳушёрии сиёсӣ, ҳисси баланди ифтихори ватандориву ватандӯстӣ, густариши ғояҳои худогоҳиву худшиносии миллӣ ва муҳимтар аз ҳама, таҳкими ваҳдати миллӣ мебошад.

Эмомалӣ Раҳмон

Ватандӯстӣ яке аз муҳимтарин арзишҳои пойдор дар ҳама ҷабҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат буда, сарвати муҳимтарини маънавии шахсият, сатҳи баландтарини рушдро тавсиф менамояд ва худро дар татбиқи фаъолият ба манфиати Ватан нишон медиҳад.

Ватандӯстӣ муҳаббатро ба Ватани худ, ҷудонопазирӣ бо таърих, фарҳанг, дастовардҳо, мушкилот, ҷолиб ва ҷудонопазири он бо назардошти возеҳият ва ивазнашаванда, пояҳои маънавӣ ва ахлоқии шахсро ташаккул медиҳад, мавқеи шаҳрвандӣ ва зарурати фидокориро ба Ватан нишон медиҳад.

Ватандӯстӣ ин муҳаббат ба Ватану сарзамини аҷдодии худ ба шумор меравад. Ватандӯстӣ ин як эҳсоси бузург, яъне ҳолати рӯҳии инсон буда, ба дӯст доштани насли башар, табиат, ба донишу илм, инчунин ба Ватан ташбеҳ дода мешавад.

Чӣ тавре ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёмашон ба Маҷлиси Олии кишвар баён намуданд: “Эҳёи арзишҳои миллӣ ва ҳифзу тарғиби ёдгориҳои таърихиву фарҳангӣ барои баланд бардоштани рӯҳияи ватандӯстиву ватанпарастӣ ва худогоҳиву хештаншиносии мардум, хусусан, наврасону ҷавонон бисёр муҳим мебошад”.

Ин эҳсос, одатан натиҷаи тарбияи шахс дар оила ва мактаб ба шумор рафта, он метавонад дар вай ба таври махсус аз ҷониби давлат, бо пешниҳоди маълумоти дахлдор бедор шавад. Дар ҳолати аввал, ватандӯстӣ мафҳуми сирф эҳсосӣ аст, дар ҳолати дуюм, ватандӯстӣ аллакай мафҳуми “сиёсӣ” буда, мансубияти шахсро ба як давлати муайян дар шакли муҳаббат ба ӯ ҳамчун Ватан инъикос мекунад.

Ватандӯстӣ аз он сабаб ҷузъи зарурии сиёсат ва идеологияи давлатӣ мегардад, ки ҳамчун эҳсоси умумибашарӣ метавонад шакли муттаҳидсозии одамон бошад. Ватандӯстӣ, бешубҳа, шаҳрвандони кишварро нисбат ба нақшаҳои иқтисодию иҷтимоӣ, сиёсию фарҳангӣ ва ғ. бештар муттаҳид намуда, ба таври инфиродӣ мефаҳманд, ки моҳияти ватандӯстӣ пеш аз ҳама ба манфиати ҷомеа равона мегардад ва имкони ғанисозии минбаъдаи шуури инсонӣ аз ҳисоби манфиатҳои оммаи мардум ба шумор меравад.

Ватандӯстӣ ҷомеаро барои ҳалли мушкилоти беруна, яъне муқовимат ба хатарҳои беруна, инчунин барои ҳалли мушкилоти дохилӣ муттаҳид менамояд. Ватандӯстии шаҳрвандон дар ҳалли мушкилоти кишвар нақши калидӣ дошта, пояи ваҳдати миллӣ ва суботи ҷомеаро таъмин менамояд.

Дар таҳқиқоти муосир ватандӯстӣ ҳамчун падидаи иҷтимоӣ аз нуқтаи назари зуҳуроти гуногуни муносибатҳои субъекту объект таҳлил карда мешавад.

Дар шакли умумӣ субъектҳои ватандӯстиро ба таври зайл ифода кардан мумкин аст:

1) шахсӣ (фардӣ);

2) гурӯҳи аҳолӣ, ки аз рӯи хусусиятҳои демографӣ, ҳудудӣ, касбӣ ва дигар хусусиятҳо ба назар гирифта мешаванд (ҷавонон, ветеранҳо, ҳамватанон, ҳизбҳо, ташкилотҳо ва ғайра);

3) синфҳо ва гурӯҳҳои этникӣ (миллатҳо);

4) умуман, мардуми кишвар.

Ҳама субъектҳо на танҳо барандагони шуури ватандӯстӣ мебошанд, балки дар айни замон онро ҳам дар сатҳи муқаррарӣ ва ҳам дар сатҳи психологӣ ва идеологии ватандӯстии омма эҷод мекунанд.

Аз ҷумла метавон намудҳои (навъҳои) зерини ватандӯстиро қайд кард:

• ватандӯстӣ, ки бо хусусиятҳои фазоӣ ва ҳудудӣ муайян карда мешавад: нисбат ба кишвар – давлатӣ (соҳибихтиёрӣ);
• нисбат ба Ватани хурди худ – ватандӯстии минтақавӣ (маҳаллӣ);
• ватандӯстӣ, ки бо фаъолият оид ба ободонии минтақаи (муҳити зист) муайяни ватани худ алоқаманд аст;
• ватандӯстии фарҳангӣ ва таърихӣ, ки бо хусусиятҳои замонӣ ва иҷтимоию фарҳангӣ муайян карда мешавад.

Ватандӯстӣ нисбат ба муносибатҳои моликият бетараф буда, он метавонад шаҳрвандони ин ё он кишварро муттаҳид созад ва бо ин васила ваҳдати миллиро таъмин намояд. Мамлакатҳои ҷаҳон аз ҳамдигар дар канор буда, мустақилияти худро доранд, аз ин рӯ ҳар як давлат ҳақ дорад, то ки дар шаҳрвандони худ ҳисси ватандустиро тарбия намояд. Аз ин рӯ, метавон қайд намуд, ки ҳисси ватандӯстӣ шаҳрвандони ҳар як кишварро муттаҳид намуда, имкон фароҳам меорад, ки бо ин васила бахшҳои гуногуни он дар ҳолати рушд қарор гиранд.

Бисёре аз мутафаккирон ва омӯзгорони даврони гузашта, нақши ватандӯстиро дар раванди ташаккули шахсият муайян намуда, таъсири бисёрҷонибаи онҳоро таъкид карданд. Масалан, К.Д.Ушинский боварӣ дошт, ки ватандӯстӣ на танҳо вазифаи муҳими тарбия, балки воситаи пуриқтидори педагогӣ мебошад: “Азбаски одам беғурур вуҷуд надорад, пас шахс бе муҳаббати Ватан вуҷуд дошта наметавонад ва ин муҳаббат калиди тарбияи дурустро ба дил ворид месозад”.

Ватандӯстии ҳақиқӣ моҳиятан гуманистӣ буда, эҳтиром ба дигар халқҳо ва кишварҳо, расму анъанаҳои миллии онҳоро дар бар мегирад ва бо фарҳанги муносибатҳои байни миллатҳо робитаи ногусастанӣ дорад. Аз ин лиҳоз, ватандӯстӣ ва фарҳанги муносибатҳои миллатҳо бо ҳам зич алоқаманданд, дар ваҳдати органикӣ пайдо мешаванд ва дар педагогика ҳамчун як хислати ахлоқӣ, ки зарурати хидмати содиқона ба Ватан, зуҳури муҳаббат ва садоқат ба он, огоҳӣ ва таҷрибаи бузургии онро дар бар мегирад. Шуҳрат ва нангу номус ин иртиботи маънавии шахс ба Ватан буда, хоҳиши ҳимоя кардани шаъну шарафи Ватан бо кирдорҳои амалӣ барои таҳкими қудрат ва истиқлолият ба шумор меравад.

 Таърифи дар боло овардашуда ба мо имкон медиҳад, ки мазмуни мафҳуми ватандӯстиро муайян кунем. Ба он дохил мешавад:

-ҳисси дилбастагӣ ба ҷойҳое, ки дар он ҷо шахс таваллуд ва ба воя расидааст;

-эҳтиром ба забони халқашон;

-дар бораи манфиатҳои Ватан;

-дарк кардани қарзи Ватан, ҳимояи шаъну шарафи он, озодӣ ва истиқлолият (ҳимояи Ватан);

-зуҳуроти ҳисси шаҳрвандӣ ва садоқат ба Ватан;

-ифтихор аз дастовардҳои иҷтимоӣ ва фарҳангии кишварашон;

-ифтихор аз Ватани худ, барои рамзҳои давлат, барои халқашон;

-муносибати эҳтиромона ба гузаштаи таърихии Ватан, халқ, расму анъанаҳои он;

-масъулият барои тақдири Ватан ва мардуми он, ояндаи онҳо, ки бо хоҳиши ба кор бахшидашуда, қобилияти таҳкими қудрат ва шукуфоии Ватан ифода карда шудаанд; инсондӯстӣ, меҳрубонӣ, арзишҳои умумибашарӣ.

Ба ақидаи мо ватандӯстии воқеӣ, тавре ки аз таърифу тавсифи он бармеояд, ташаккул ва рушди дарозмуддати маҷмӯи сифатҳои мусбат ба шумор меравад. Асоси ин рушд ҷузъҳои маънавӣ, ахлоқӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ мебошанд. Ватандӯстӣ дар якпорчагии маънавият, шаҳрвандӣ ва фаъолияти иҷтимоии шахсияте пайдо мешавад, ки аз ҷудонопазирии Ватан дарк менамояд.

Ба ақидаи мутафаккирони форсу тоҷик сарчашмаи ватандӯстӣ аз ин ҷо оғоз мегардад: “Табиат, падару модар, хешовандон, Ватан ва одамон калимаҳои тасодуфӣ нестанд. Инро донистан зарур аст, ки мо падару модар, фарзандон, Ватан, ҷои таваллудро интихоб ва истисно карда наметавонем”.

Аз ин ҷо чунин хулоса баровардан мумкин аст, ки ватандӯстӣ дар раванди таълим, ҷомеашиносӣ ва тарбияи хонандагон ташаккул меёбад.

Рушди ватандӯстӣ бо деворҳои мактаб маҳдуд намешавад. Дар ин ҷо нақши муҳимро оила ва дигар муассисаҳои иҷтимоии ҷомеа иҷро мекунанд, масалан: ВАО (васоити ахбори омма), ташкилотҳои ҷамъиятӣ, муассисаҳои таҳсилоти давомдори хонандагон, ташкилотҳои динӣ, муассисаҳои тандурустӣ, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, ташкилотҳои ҳарбӣ, муассисаҳои ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва ғайра. Ҳамаи инҳо бояд дар раванди таълиму тарбия ҳисси ватандӯстии ҷавононро баланд бардошта, моҳияти мафҳуми “ватандӯстӣ”, муҳаббат ба Ватан, ба замине, ки ӯ дар он таваллуд ва ба воя расидааст, ифтихор аз дастовардҳои таърихии мардуми кишвар ифода мекунад, таълим диҳанд.

Маҳмадшоҳ ДОСИЕВ ,

мудири кафедраи идоракунии молияи давлатии Академия

номзади илмҳои иқтисодӣ, дотсент