ТАРБИЯИ ВАТАНДӮСТӢ ВА РОҲҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ ОН ДАР НИҲОДИ ҶАВОНОН

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон” ҷиҳати тарбияи шаҳрвандон дар роҳи хизмати софдилонаву фидокорона ба Ватан, ифтихор аз ниёгон, арҷгузорӣ ба муқаддасоти миллӣ ва ҷаҳду талошҳо дар роҳи фардои озоду ободи кишвар равона шудааст.

Ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ ва волоияти қонун дар мамлакати мо бештар аз сатҳи маърифати шаҳрвандӣ ва тарбияи ватандӯстӣ вобаста аст. Имрӯз муносибатҳои як шаҳрванди Тоҷикистон бо давлат ва ҷомеа куллан тағйир меёбад. Вай имкониятҳои бузург барои дарк намудани худ ҳамчун шахси мустақил дар соҳаҳои гуногуни ҳаёт пайдо кард ва ҳамзамон масъулиятро барои тақдири худ ва тақдири одамони дигар афзоиш дод. Дар чунин шароит, ватандӯстӣ арзиши гаронеро, ки на танҳо ҷанбаҳои иҷтимоӣ, балки маънавӣ, идеологӣ, фарҳангӣ-таърихӣ, низомӣ-ватандӯстӣ ва дигар ҷанбаҳоро фаро мегирад.

Дар шароити ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ ва волоияти қонун, зарур аст, ки як шахсияти куллан нав, демократӣ тарбия карда шавад, ки қобилияти навоварӣ дошта, идоракунии ҳаёт ва фаъолияти шахсии худро, корҳои ҷамъиятро омода кунад ва омода бошад, ки ба қувваҳои худ такя кунад ва бо меҳнати шахсии худ мустақилияти моддии худро таъмин кунад. Мактаби муосир бояд дар ташаккули чунин шахсияти ватандӯсту меҳанпараст, саҳми назаррас дошта, фарҳанги пешрафтаи маънавӣ, ҳуқуқӣ ва сиёсиро дар бар гирад.

Тарбияи ватандӯстӣ дар шароити муосир ин раванди ҳадафмандона, аз ҷиҳати маънавӣ муайяншудаи тарбияи шаҳрвандон барои фаъолият ва ҳамкорӣ дар ҷомеаи демократӣ, фаъолияти меҳнатии ташаббускор, иштирок дар идоракунии корҳои арзишманд, амалӣ намудани ҳуқуқу ӯҳдадориҳо ва баланд бардоштани масъулият барои сиёсиву ахлоқӣ мебошад. Таҳсилоти шаҳрвандӣ-ватандӯстӣ ба ташаккул ва инкишофи шахсе мусоидат мекунад, ки сифатҳои шаҳрванд ва ватандӯстии кишварро дошта бошад.

Мақсад ин фароҳам овардани шароит барои ташаккули шахсияти шаҳрванд ва ватандӯсти Тоҷикистон бо арзишҳо, муносибатҳо, тамоюлҳо, рӯҳияи фаъолият дар рафтор инъикос гардад. Ин ҳадаф тамоми раванди таълимро фаро гирифта, ҳамаи сохторҳоро фаро гирифта, дарсҳо ва ҳаёти берун аз мактабӣ, чорабиниҳои гуногунро дар бар мегирад. Расидан ба он тавассути ҳалли масъалаҳои зерин имконпазир мегардад:

— гузаронидани чорабиниҳои оқилонаи ташкилӣ барои фароҳам овардани шароит барои тарбияи босамари ватандӯстии хонандагони мактаб;

— ташаккули кори самарабахши тарбияи ватандӯстӣ, фароҳам овардани шароити мусоид барои рушди ҳар як наврас, писар ва духтар ба Ватан, омодагӣ ба манфиати ҷомеа ва давлат;

— тасдиқи тафаккур ва ҳиссиёти ватандӯстӣ, арзишҳо ва эътиқодҳои ватандӯстӣ, баланд бардоштани эҳтиром ба гузаштаи фарҳангӣ ва таърихии Тоҷикистон, анъанаҳои ватани худ;

— ҷалби хонандагон ба кор дар эҳё ва ҳифзи арзишҳои фарҳангӣ, маънавӣ ва маънавии ватани худ.

Фаҳмиши ватандӯстӣ анъанаи амиқи назариявӣ дорад, ки аз замонҳои қадим оғоз карда шудааст. Дар шакли нисбатан рушдёфта, дар навиштаҳои мутафаккирон мисли Макиавелли, Крижанич, Руссо, Фихте муҳаббат ба Ватан ҳамчун арзиши олӣ қадр карда мешавад.

Дар солҳои охир дар ин самт андешаи ватандӯстӣ ҳамчун арзиши муҳимме, ки на танҳо ҷузъҳои иҷтимоӣ, балки маънавӣ, ахлоқӣ, фарҳангӣ, таърихӣ ва дигар ҷузъҳоро дар бар мегирад, торафт бештар паҳн гашта истодааст.

Ватандӯстӣ муҳаббатро ба Ватани худ, ҷудонопазирӣ бо таърих, фарҳанг, дастовардҳо, мушкилот, ҷолиб ва ҷудонопазири он бо назардошти возеҳият ва ивазнашаванда, пояҳои маънавӣ ва ахлоқии шахсро ташаккул медиҳад, мавқеи шаҳрвандӣ ва зарурати ба фидокорӣ, ба Ватан хизмат мекунанд.

Ҷузъи муҳимтарини ҷараёни таълим дар мактаби муосири тоҷик ин ташаккули ватандӯстӣ ва фарҳанги муносибатҳои байни миллатҳо мебошад, ки дар рушди иҷтимоиву шаҳрвандӣ ва маънавии шахсияти хонанда аҳамияти бузург доранд. Танҳо дар заминаи ҳисси баланди ватандӯстӣ ва муқаддасоти миллӣ муҳаббат ба Ватан мустаҳкам мегардад, ҳисси масъулият ба қудрат, шараф ва истиқлолият, ҳифзи арзишҳои моддӣ ва маънавии ҷомеа ва шаъну шарафи инсон рушд меёбад.

Бисёре аз мутафаккирон ва омӯзгорони даврони гузашта, нақши ватандӯстиро дар раванди ташаккули шахсият муайян намуда, таъсири бисёрҷонибаи онҳоро таъкид карданд. Масалан, К.Д.Ушинский боварӣ дошт, ки ватандӯстӣ на танҳо вазифаи муҳими тарбия, балки воситаи пуриқтидори педагогӣ мебошад: “Азбаски одам беғурур вуҷуд надорад, пас шахс бе муҳаббати ватан вуҷуд надорад ва ин муҳаббат тарбияи калиди дурустро дар дил медиҳад”.

Ватандӯстии ҳақиқӣ моҳиятан гуманистӣ буда, эҳтиром ба дигар халқҳо ва кишварҳо, расму анъанаҳои миллии онҳоро дар бар мегирад ва бо фарҳанги муносибатҳои байни миллатҳо робитаи ногусастанӣ дорад. Аз ин лиҳоз, ватандӯстӣ ва фарҳанги муносибатҳои миллатҳо бо ҳам зич алоқаманданд, дар ваҳдати органикӣ пайдо мешаванд ва дар педагогика ҳамчун “як хислати ахлоқӣ, ки зарурати хидмати содиқона ба ватан, зуҳури муҳаббат ва садоқат ба он, огоҳӣ ва таҷрибаи бузургии онро дар бар мегирад”.

Таърифи дар боло овардашуда ба мо имкон медиҳад, ки мазмуни мафҳуми ватандӯстиро муайян кунем, ки ба он дохил мешавад:

-ҳисси дилбастагӣ ба ҷойҳое, ки дар он ҷо шахс таваллуд ва ба воя расидааст;

-эҳтиром ба забони халқашон;

-дар бораи манфиатҳои Ватан;

-дарк кардани қарзи Ватан, ҳимояи шаъну шарафи он, озодӣ ва истиқлолият (ҳимояи Ватан);

-зуҳуроти ҳисси шаҳрвандӣ ва садоқат ба Ватан;

-ифтихор аз дастовардҳои иҷтимоӣ ва фарҳангии кишварашон;

-ифтихор аз Ватани худ, барои рамзҳои давлат, барои халқашон;

-муносибати эҳтиромона ба гузаштаи таърихии Ватан, халқ, расму анъанаҳои он;

-масъулият барои тақдири Ватан ва мардуми он, ояндаи онҳо, ки бо хоҳиши ба кор бахшидашуда, қобилияти таҳкими қудрат ва шукуфоии Ватан ифода карда шудаанд;

инсондӯстӣ, меҳрубонӣ, арзишҳои умумибашарӣ.

Ватандӯстии воқеӣ, тавре ки аз таърифу тавсифи он, ташаккул ва рушди дарозмуддати як маҷмӯи сифатҳои мусбат дар назар дорад. Асоси ин рушд ҷузъҳои маънавӣ, ахлоқӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ мебошанд. Ватандӯстӣ дар якпорчагии маънавият, шаҳрвандӣ ва фаъолияти иҷтимоии шахсияте пайдо мешавад, ки аз ҷудонопазирии Ватан дарк менамояд. Ба ақидаи мутафаккирони форсу тоҷик сарчашмаи Ватандӯстӣ аз ин ҷо оғоз мегардад: “Табиат, падару модар, хешовандон, ватан, одамон калимаҳои тасодуфӣ нестанд. Ин зарур аст, зеро мо падару модар, фарзандон, Ватан, ҷои таваллудро интихоб намекунем”.

Ватандӯстӣ дар раванди таълим, ҷомеашиносӣ ва тарбияи хонандагон ташаккул меёбад. Аммо фазои иҷтимоӣ барои рушди ватандӯстӣ бо деворҳои мактаб маҳдуд намешавад. Дар ин ҷо нақши муҳимро оила ва дигар муассисаҳои иҷтимоии ҷомеа иҷро мекунанд, масалан: ВАО (васоити ахбори омма), ташкилотҳои ҷамъиятӣ, муассисаҳои таҳсилоти давомдори хонандагон, муассисаҳои тандурустӣ, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, ташкилотҳои ҳарбӣ, муассисаҳои ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва ғайра. Ҳамаи ин бояд дар раванди таълиму тарбия хонандагонро ба назар гиранд.

Зулфия АҲМАДЗОДА,

ноиби ректор оид ба идеология, тарбия

ва робита бо ҷомеаи Академия,

номзади илҳмои педагогӣ, дотсент